Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto – No. 10
* * *
“Kio nun estas la Zamenhofa lingvaĵo, estas pridubata.”
D-ro W. BORMANN
“Zum Donnerwetter! Das wird sich doch feststellen lassen ...”
(El germana anekdoto, cetere ne tre deca.)
En la Esperanta teksto troviĝas entute 106 ekzemploj de -ata kaj -ita-participoj en kunligo kun formo de la verbo “esti”, nome:
I. | A) estas -ata | 10 | ekz. | B) estas -ita | 36 | ekz. | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
II. | A) estis -ata | 3 | — | B) estis -ita | 22 | — | |
III. | A) estos -ata | 0 | — | B) estos -ita | 11 | — | |
IV. | A) estus -ata | 3 | — | B) estus -ita | 5 | — | |
V. | A) estu -ata | 0 | — | B) estu -ita | 6 | — | |
VI. | A) esti -ata | 5 | — | B) esti -ita | 5 | — | |
Sume: | ata-ekzemploj | 21 | ita-ekzemploj | 85 |
El tiuj ĉi statistikaj ciferoj oni povas konkludi absolute nenion koncerne la metodon aplikitan de Zamenhof en la uzado de pasivaj participoj. Por malkovri la Zamenhofan manieron, oni devas kompari tre atente, ne nur la ata-ekzemplojn kun la ita-ekzemploj, sed ankaŭ ĉiujn ekzemplojn senescepte kun la responda germana teksto.
Tiun ĉi studon oni devas fari “honeste kaj lojale”, t.e. sen ia antaŭjuĝo, sen ia anticipa deziro pravigi aŭ malpravigi kion ajn, sed tute kaj sincere preta eventuale bruligi, kion oni adoris, kaj adori, kion oni bruligis.
Ĉar ĉiu havas la eblecon kontroli la sekvantajn citaĵojn en ilia plena kunteksto, eventuala riproĉo pri “nur frazeroj” estas nepravigebla.
Pro praktikaj celoj la ekzemploj estas numeritaj de 1 ĝis 106. La dua nombro indikas la paĝon en la menciita eldono de “La Rabistoj.”
Por ŝpari tempon al la leganto mi mencias antaŭ ĉiu ekzemplokategorio ĉi-rilatajn rimarkojn kaj konstatojn, tiel ke la leganto povos tuj ĉe la unua lego kontroli la pravecon aŭ malpravecon de tiuj rimarkoj kaj konstatoj. —La konkludojn oni trovos ĉe la fino.
I. A) estas -ata (No 1-10)—Ĉar tiu ĉi formo estas samsence interpretata de atistoj kaj de itistoj, ne estas necese ekzameni kritike tiujn ekzemplojn.
1. | p. | 6 |
La pekoj de liaj patroj estas punataj en la tria kaj... Die Sünden seiner Väter werden heimgesucht im dritten... |
2. | 9 |
...aŭ kiel ili alie estas nomataj tiuj titoloj ...und wie die Titelchen alle heissen mögen |
|
3. | 16 |
kaj via senmorteco estas ĝeme trenata und eure Unsterblichkeit mühsam fortgeschleppt wird |
|
4. | 18 |
La funebra parolado estas aranĝata en plena parado Der Leichenpomp wird veranstaltet in aller Pracht |
|
5. | 23 |
Francisko estas nomata la kanajlo Franz heisst die Canaille |
|
6. | 26 |
kaj dum potenculoj estas konsumataj de tineoj und wenn Potentaten von Motten verzehrt werden |
|
7. | 37 |
Artritaj sentadoj estas ĉiam akompanataj... Gichtige Empfindungen werden jederzeit begleitet |
|
8. | 44 |
mi estas portata en la tombon... ich werde zu Grabe getragen |
|
9. | 53 |
la sinjoro estas arestata, perforte pridemandata der Kerl wird eingezogen, parforce inquiriert |
|
10. | 126 |
ekŝajnis al mi, kvazaŭ mi aŭdas, ke mia nomo estas vokata la unua Da war mir’s als hört ich meinen Namen zuerst gennant |
B) estas -ita (No 11-46) —El tiuj ĉi 36 ekzemploj eĉ ne unu respondas al germana “Perfectum” (2. Verg.). Ĉiuj estas PREZENCA konstato pri stato ekzistanta de pli aŭ malpli longa tempo. En ĉiuj ekzemploj la ita-participo estas predikato.
11. | p. | 7 |
prezo estas anoncita por lia kapto ein Preis ist auf seinen Kopf gesetzt |
12. | 17 |
estas vero, ke mi estas jam antaŭe cirkumcidita ich bin freilich schon voraus beschnitten |
|
13. | 28 |
kaj rompita estas ĉio, se li... und leck ist das Ganze, wenn er... |
|
14. | 38 |
Ĉu la batalilaro jam estas tute elĉerpita? Ist das Arsenal so bald erschöpft? |
|
15. | 40 |
Karlo estas jam kvazaŭ senheredigita Karl so gut als enterbt ist |
|
16. | 47 |
Li estas venĝita Er ist gerochen |
|
17. | 54 |
tri monatojn poste li jam estas pendigita drei Monate drauf hangt er |
|
18. | 54 |
la kandeloj estas estingitaj die Lichter gehen aus |
|
19. | 57 |
se la honestulo unu fojon estas elpelita el la nesto... wenn der ehrliche Mann einmal aus dem Nest gejagt ist... |
|
20. | 59 |
Roller estas pendigita Roller ist gehangen |
|
21. | 62 |
ni eksciis, ke Roller estas bone enpeklita wir hatten Wind gekriegt, der Roller liege tüchtig im Salz |
|
22. | 64 |
Nun ĉio estas forgesita Nun ist’s verschwitzt |
|
23. | 65 |
Roller, vi estas kare pagita! Roller, du bist teuer bezahlt! |
|
24. | 66 |
Ve... Ni estas kaptitaj, radŝiritaj, kvaronigitaj! Weh! Wir sind gefangen, gerädert, gevierteilt! |
|
25. | 67 |
Ni estas perditaj aŭ ni devas batali Wir sind verloren oder wir müssen fechten |
|
26. | 70 |
vi estas ĉirkaŭfermita de niaj rajdantoj ...bist du eingeschlossen von unseren Reitern |
|
27. | 72 |
ĉar vi sen ia dubo estas jam juĝitaj denn ihr seid wahrhaftig gerichtet |
|
28. | 72 |
kaj vi estas efektive kondamnitaj und ihr seid wirklich verdammt |
|
29. | 79 |
miaj membroj estas kvazaŭ dehakitaj meine Glieder wie abgeschlagen |
|
30. | 80 |
ŝajnas, ke vi estas tre kortuŝita du scheinst tief gerührt |
|
31. | 81 |
Mi sola estas forpelita, mi sola estas elĵetita... Ich allein der Verstossene, ich allein ausgemustert... |
|
33. | 87 |
Oni montras al mi leterojn, kiuj estas kvazaŭ skribitaj de mi (Z. tradukis per Prezenco la germ. Imperf.) Man zeigte mir Briefe, die ich geschrieben haben sollte |
|
34. | 105 |
ĉu ankaŭ al mi estas permesite darf auch ich |
|
35. | 115 |
nun ĉio estas malkaŝita nun ist alles verraten |
|
36. | 115 |
via manĝo estas pretigita deine Mahlzeit ist bereitet |
|
37. | 120 |
la fadenbulo estas malligita der Knäul ist aufgelöst |
|
38. | 122 |
sed mia animo estas savita aber meine Seele ist gerettet |
|
39. | 126 |
vi sola estas kondamnita du allein bist verworfen |
|
40. | 127 |
ne estas ja ankoraŭ pruvite es ist ja noch nicht ausgemacht |
|
41. | 132 |
la tuta vilaĝo estas alarmita das ganze Dorf in Alarm |
|
42. | 136 |
perditaj estas ambaŭ miaj filoj verloren meine Kinder beide |
|
43. | 137 |
ankaŭ mia Francisko estas perdita? auch mein Franz verloren? |
|
44. | 142 |
ŝi estas trafita sie ist getroffen |
|
45. | 142 |
... tiujn, kiuj estas lacigitaj de la vivo die Lebensmüden |
|
46. | 144 |
Por kio mi kaŝas vivon, kiu jam antaŭ longe estas forprenita de mi? Was soll ich ein Leben länger verheimlichen, das mir schon lang genommen ist? |
II. A) estis -ata (No 47-49)
B) estis -ita (No 50-71)
1) Interese estas konstati, ke el la 3 ekz. de “estis -ata” la unua (47) resp. al germ. Imperfectum (1. Verg.); la dua (48) al germ. Perfectum (2. Verg.), la tria (49) al germ. Plusquamperf. (3. Verg.).
2) El la 22 ekz. “estis -ita” 15 resp. al germ. Imperf., 7 al germ. Perfectum.—8 estas elemento de konjugacio (germ. “werden”), 14 estas predikate uzataj (germ. “sein”).
3) Konstatu: por traduki la germ. Imperf. (1. Verg.), la germ. Perfectum (2. Verg.) kaj la germ. Plusquamperf. (3. Verg.) Zamenhof uzis jen “estis -ata” (47-49), jen “estis -ita” (50-71). Sin trudas do la necesa konkludo, ke por traduki tri germ. konjugaciajn tempojn la decidiga elemento en Esperanto estas nek -ata, nek -ita, sed nur kaj senvarie “estis”.
A) estis -ata
47. | p. | 76 |
Vi estis tenata kiel filino de Moor Du wardst (= wurdest) gehalten wie Moor’s Tochter |
48. | 87 |
Vi neniam amis, neniam estis amata Ihr habt niemals geliebt, seid niemals geliebt worden |
|
49. | 122 |
ĉio estis por vi tiel bone konata es war dir alles so vertraut worden |
B) estis -ita
50. | p. | 7 |
kaj malbenante la tagon, en kiu la unuan fojon estis balbutita al li la vorto “patro” und dem Tage fluchen, an dem ihm zum erstenmal “Vater” entgegengestammelt ward |
51. | 12 |
Li estis elŝirita el viaj brakoj, antaŭ ol vi sciis... Er war aus deinen Armen gerissen, ehe du wusstest... |
|
52. | 18 |
ĝis la hundo estis enterigita bis der Hund beigesetzt war |
|
53. | 19 |
tio estis ja parolita vire das war schon männlich gesprochen |
|
54. | 40 |
Oni rakontas, ke vi estis farita inter viando kaj kreno man raune, du seist zwischen dem Rindfleisch und Meerrettig gemacht worden |
|
55. | 61 |
vi estis jam kondamnita der Stab war schon über dich gebrochen |
|
56. | 62 |
mi estis jam forvendita al la anatomio ich war schon an die Anatomie verkauft |
|
57. | 63 |
kaj for! rapide kiel la vento mi estis malligita! und risch wie der Wind! ich war losgebunden |
|
58. | 68 |
ĝi estis bone dirita das war wohl gesprochen |
|
59. | 69 |
Kiel, Sinjoro? Al tio vi tute ne estis preparita? Wie mein Herr? darauf haben Sie sich wohl nicht gefasst gemacht? |
|
60. | 81 |
tio ĉi estis bone dirita Das war wohl gesprochen |
|
61. | 87 |
ŝi estis naskita burĝulino sie war bürgerlicher Geburt |
|
62. | 88 |
tio ĉi estis dirita! Da stand’s! |
|
63. | 88 |
Kredeble oni rimarkis min jam sur la strato, ĉar kiam mi venis supren, ĉiuj ĉambroj estis ŝlositaj Man muss mich von der Gasse bemerkt haben, denn wie ich hinauftrete, waren alle Zimmer verschlossen |
|
64. | 88 |
miaj bienoj estis donitaj kiel donaco al la ministro meine Güter fielen als Präsent dem Minister zu |
|
65. | 88 |
En la batalo inter honoro kaj amo ŝi decidis por la dua kaj mi estis savita Im Kampf zwischen Ehre und Liebe entschied sie für das Zweite und ich war gerettet |
|
66. | 99 |
La naturo forgesis fari unu homon pli,—la umbilika ŝnuro ne estis ĉirkaŭligita ...die Nabelschnur ist nicht unterbunden worden |
|
67. | 117 |
Kiel? Vi ne estis enterigita?—Mi estis enterigita. Was? Du bist nicht begraben worden?—Ich bin begraben worden. |
|
68. | 118 |
Tiu ĉi homo malkaŝis al mi, ke mi estis kondamnita al morto Dieser Mann entdeckte mir, wie ich zum Tode verurteilt gewesen |
|
69. | 120 |
Ankoraŭ neniu mortemulo estis tiele honorita kiel vi! So ist noch kein Sterblicher geehrt worden wie Du! |
|
70. | 143 |
Jam restas difektita, kio estis difektita Schon bleibt verdorben, was verdorben ist |
|
71. | 127 |
Ve al vi, se ĉio estis kalkulita, se oni prezentos al vi la kalkulon ankoraŭ en tiu ĉi nokto Weh dir, wenn’s nachgezählt worden wäre, wenn’s Dir vorgezählt würde diese Nacht noch. |
III. A) estos -ata (ekz. mankas)
B) estos -ita (No 72-82)—El tiuj ĉi 11 ekzemploj 8 respondas al germ. simpla Futuro (Futurum 1.) kaj 3 (No 78, 79, 81) al germana Prezenco (kiu tamen, laŭsence, esprimas Fut. 1.).
72. | p. | 9 |
tiu iam mortos kaj estos forgesita der wird einmal sterben und vergessen werden |
73. | 30 |
li estos rekompencita reĝe er soll königlich belohnt werden |
|
74. | 68 |
mi ĵuras, ke li tamen ankoraŭ estos pendigita ich schwöre darauf, er wird doch noch gehangen werden |
|
75. | 72 |
viaj faroj estos pardonitaj ĝis plena forgeso so soll die Strafe bis auf das letzte Andenken erlassen sein |
|
76. | 77 |
centoble tio ĉi estos venĝita wie das zehnfach und wieder zehnfach geahndet werden soll |
|
77. | 106 |
kaj tiu amo neniam estos rekompencita.—Ne, en la ĉielo ĝi estos rekompencita ihre Liebe wird ewig niemals belohnt.—Nein, sie wird im Himmel belohnt |
|
78. | 111 |
Baldaŭ ĉio estos plenumita bald ist alles erfüllt |
|
79. | 120 |
ĝis la vestoj estos ruĝege makulitaj bis euer aller Kleider scharlachrot gezeichnet sind |
|
80. | 128 |
sed li estos malbele trompita aber er wird garstig betrogen |
|
81. | 141 |
se unu estos perdita, ja ne estos io grava einen kann er leicht missen |
|
82. | 142 |
kaj ĉio estos finita und dann wird’s vorbei sein |
IV. A) estus -ata (No 83-85)
B) estus -ita (No 86-90)—Ankaŭ tie Zamenhof uzas jen -ata, jen -ita:
(85) estus aerumata — würde ausgelüftet
(89) estus pagita — würde bezahlt
A) estus -ata
83. | p. | 9 |
se vi ne estus devigata nomi tiun filon via wenn Ihr diesen Sohn nicht den Euren nennen müsstet |
84. | 25 |
kaj tiamaniere ĝi estus aĉetata de granda amaso und so ging’s reissend ab |
|
85. | 64 |
...jen tial la aero, en la ĉirkaŭspaco de tutaj horoj, tiel malbonodoris, kvazaŭ la tuta vestaro de Moloĥ estus aerumata ... ...drum stank auch die Luft stundenweit, als würde die ganze Garderobe des Molochs ausgelüftet |
B) estus -ita
86. | p. | 26 |
alia reĝo estus tiel forsilentita…. mancher König überhüpft würde |
87. | 39 |
tiam vi estus kovrita per oro dann solltest Du mit Gold überzogen werden |
|
88. | 73 |
...povus devigi plenumi sian vorton, eĉ se ĝi estus donita al la Satano ...könnte sie zwingen, Wort zu halten, wenn sie es auch dem Satan gegeben hätten |
|
89. | 80 |
En tia okazo almenaŭ unu ŝvito estus pagita und so würde doch ein Schweiss bezahlt |
|
90. | 131 |
Pli bone estus al li, se li neniam estus naskita Ihm wäre besser, wenn er nie geboren wäre |
V. A) estu -ata (ekz. mankas)
B) estu -ita (No 91-96)
91. | p. | 19 |
Malbenita vi estu... malbenita mi estu... Verflucht seist Du... verflucht sei ich |
92. | 35 |
ĝi estu dekalkulita de via vivo sie werde Dir von Deinem Leben abgezogen |
|
93. | 36 |
estu malbenitaj seid verdammt |
|
94. | 83 |
ke estu permesite al mi fariĝi... dass ich werden dürfte |
|
95. | 99 |
malbenita estu verflucht sei |
|
96. | 132 |
ordonu, ke ĉiuj malliberuloj estu liberigitaj alle Gefangenen sollen los sein und ledig |
VI. A) esti -ata (No 97-101)
B) esti -ita (No 102-106)—Refoje, en la sama germ. konjugacioformo jen -ata, jen -ita. Kial?
p. | (97) | esti respektata—respectiert zu werden |
|
(102) | esti malbenita—verflucht zu werden...Kial? |
A) esti -ata
97. | p. | 26 |
esti respektata de grandaj kaj malgrandaj von Gross und Klein respectiert zu werden |
98. | 44 |
kiel dolĉe estas esti enlulata en la dormon wie süss ist’s eingewiegt zu werden in den Schlaf |
|
99. | 44 |
jes, dolĉa ĝi estas esti enlulata ja, süss ist’s eingewiegt zu werden |
|
100. | 135 |
Se li estos inda por esti nomata via filo Wenn er’s wert ist, Euer Sohn zu heissen |
|
101. | 144 |
Ĉu vi pensas, ke pekegoj povas esti estingataj per pekego? Meint ihr wohl gar: eine Todsünde werde das Aequivalent gegen Todsünden sein? |
B) esti -ita
102. | p. | 31 |
ĝi estas dolĉa esti malbenita de via patro! Diru, kion oni devas fari, se oni volas esti malbenita de li? es ist süss, von deinem Vater verflucht zu werden! Sprich, was muss man tun, wenn man von ihm verftucht sein will? |
103. | 54 |
La nokto devis esti beligita per iu faro so musste die Nacht noch durch einen Streich verherrlicht werden |
|
104. | 68 |
ĉiuj hundoj devas esti deĉenigitaj kaj pelitaj en ilian mezon auch müssen alle Hunde los und in ihre Glieder gehetzt werden |
|
105. | 77 |
kaj esti por ĉiam liberigita und auf ewig verschont |
|
106. | 143 |
ĉi tio kompreneble devis esti pagita dies musste freilich bezahlt werden |
* * *
Ĉe Zamenhof
a) “estas -ita” estas ĉiam prezenco; germ. ĉiam la helpverbo “sein”, neniam “werden”. Ĝi do neniam respondas al germ. Perfectum (aŭ simpla Preterito).
b) “estis -ita” respondas al germ. formoj de PASEO, t.e. Imperf. aŭ Perfectum (simpla Preterito).
c) “estos -ita” respondas al germana Fut. I. (simpla futuro). Helpe de kunteksto ĝi respondas ankaŭ al Fut. II.
I.— La participfinaĵoj havas nenian influon sur la tempojn de la konjugacio, nek sur la modojn, kiel montras la sekvantaj ekzemploj, kiuj, en sia paralela prezento, apartenas al la sama konjugacia tempo aŭ al la sama modo kaj kiuj tamen tradukiĝas jen per -ata (kol. A), jen per -ita (kol. B).
A | B | |||
---|---|---|---|---|
Imperf. | (47) | wardst gehalten | (50) | ward gestammelt |
Perfect | (48) | seid geliebt worden | (67) | bin begraben worden |
Fut. I. | ( °) | wird geliebt werden | (72) | wird vergessen werden |
Kondiĉ | (85) | würde ausgelüftet | (89) | würde bezahlt |
Imperat | ( °) | seid geliebt | (93) | seid verdammt |
Infinit | (99) | eingewiegt zu werden | (102) | verflucht zu werden |
Kiel, kaj laŭ kiu kriterio, ekspliki tion al lernanto?
(°) En tiu ĉi verko de Zamenhof ne ekzistas ata-ekzemploj por Fut. I. kaj Imperativo, sed estas memkompreneble, ke ĉiuj ata-ekzemploj el la aliaj kategorioj validas ankaŭ en Fut. kaj Imperativo.
II.— En PREZENCO la ata- kaj ita-ekzemploj tre nete distingiĝas unu de la alia ankaŭ en la responda germana teksto:
La ekz. 1-10 (ata) ĉiam respondas al germ. helpverbo “werden”
la ekz. .11-46 (ita) ” ” ” “sein”,
SED en PASEO, FUTURO kaj en ĉiuj modoj “ita” respondas jen al “werden”, jen al “sein”, kiel klare evidentiĝas:
SEIN | WERDEN | |||
---|---|---|---|---|
Imperf | (56) | war verkauft | (50) | ward gestammelt |
Perfect | (68) | sei verurteilt gewesen | (66) | ist unterbunden worden |
Fut. I. | (82) | wird vorbei sein | (74) | wird gehangen werden |
Kondiĉ | (90) | wäre geboren | (86) | würde überhüpft |
Imperat | (93) | seid verdammt | (92) | werde abgezogen |
Kiel ekspliki, ke formoj apartenantaj al sama konjugacia tempo aŭ al sama modo, sed kiuj en la germana teksto diferencas per “sein” kaj “werden”, retroviĝas en Esperanto sub la sama formo “ita”??
Ĉio tio ŝajnas, kaj efektive estas eksterordinare komplika, se oni serĉas la eksplikon, kie ĝi ne estas! Sed ĉio fariĝas simplega, se oni akceptas la gvidan fadenon:
a) -ata = | “ago ankoraŭ daŭranta” aŭ “ago ripetiĝanta ĝenerale, kutime, k.s.”. “ata” respondas al la ideo “plu kaj plu” aŭ “re-kaj-ree . . . ” |
---|---|
b) -ita = |
konstato pri ago finiĝinta. —Nu, kiam oni povas diri pri ago, ke ĝi estas (estis, estos . . . ) finiĝinta? Certe ekde la unua momento mem, kiam komenciĝas (-is, -os . . . ) la post-aga stato kaj ĝuste tiun momenton montras Zamenhof en ĉiuj konjugaciaj formoj per la sufikso “ita” (germ. werden). Kiam ita estas uzata predikate, la tempopunkto estas nedifinita (ekzemple ĉiam en PREZENCO) kaj respondas al la germ. “sein”, “ita” respondas al la ideo “definitive”. |
1) |
Oni rerigardu ĉiujn ekzemplojn (No 1-106) metante (mense) post ĉiu ata-ekzemplo la kontrolkliŝon “plu kaj plu aŭ re-kaj-ree . . ” kaj Se surbaze de la samaj kontrolkliŝoj, oni tradukas el la germana (aŭ kiu ajn alia lingvo), oni retrovos la sufiksojn ata kaj ita ĝuste tie, kie ankaŭ Zamenhof metis ilin! |
---|---|
2) |
Oni prenu kiel gvidilon la konjugacitabelon de L. E. MEIER (troveblan ĝis hodiaŭ en atistaj lernolibroj) kaj faru tradukon de “Die Räuber”. Oni konstatos proksimuman akordon kun la teksto de Zamenhof nur en PREZENCO, sed en la aliaj tempoj kaj en la modoj oni konstatos DEVION disde la Zamenhofa teksto je precize kaj kontroleble |
63,33%
Kiel malproksimaj ni estas de certaj statistikaj fantaziaĵoj!
RAYMOND SCHWARTZ
S-ro Wilh. Wingen faris similan, same konkludigan laboron pri “FABELOJ DE ANDERSEN”. Ankaŭ “La Rabeno de Baĥaraĥ” kaj “Ifigenio” estas zorge esploritaj kaj konfirmas la ĉi suprajn konkludojn.
Kio nun estas la Zamenhofa lingvaĵo, ne plu estas pridubata.
R. S.