GRAMATYKA


A) ABECADŁO

Aa,
a
Bb,
b
Cc,
c
Ĉĉ,
cz
Dd,
d
Ee,
e
Ff,
f
Gg,
g
Ĝĝ,
Hh,
h
Ĥĥ,
ch
Ii,
i
Jj,
j
Ĵĵ,
ż
Kk,
k
Ll,
l
Mm,
m
Nn,
n
Oo,
o
Pp,
p
Rr,
r
Ss,
s
Ŝŝ,
sz
Tt,
t
Uu,
u
Ŭŭ,
u (krótkie)
Vv,
w
Zz,
z

UWAGA. ― Drukarnia, nie posiadająca czcionek ze znaczkami, może zamiast ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, drukować ch, gh, hh, jh, sh, u.

B) CZĘSCI MOWY

  • 1. Przedimka nieokreślnego niema; jest tylko określny la, wspólny dla wszystkich rodzajów, przypadków i liczb.
  • 2. Rzeczownik kończy się zawsze na o. Dla utworzenia liczby mnogiéj dodaje się końcówka j. Przypadków jest dwa: mianownik (nominativus) i biernik (accusativus); ten ostatni powstaje z mianownika przez dodanie zakończenia n. Resztę przypadków oddaje się za pomocą przyimków: dla dopełniacza (genitivus) ― de (od), dla celownika (dativus) ― al (do), dla narzędnika (instrumentalis) ― per (przez), lub inne przyimki odpowiednio do znaczenia. Przykłady: patr/o ojciec, al patr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojców, patro/j/n ojców (przyp. czwarty).
  • 3. Przymiotnik zawsze kończy się na a. Przypadki i liczby też same co dla rzeczownika. Stopień wyższy tworzy się przez dodanie wyrazu pli (więcéj), a najwyższy przez dodanie plej (najwięcéj); wyraz „niż” tłomaczy się przez ol. Przykład: Pli blank/a ol neĝ/o bielszy od śniegu.
  • 4. Liczebniki główne nie odmieniają się: unu (1), du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek (10), cent (100), mil (1000). Dziesiątki i setki tworzą się przez proste połączenie liczebników. Dla utworzenia liczebników porządkowych dodaje się końcówka przymiotnika, dla wielorakich ― przyrostek obl, dla ułamkowych ― on, dla zbiorowych ― op, dla podziałowych ― wyraz po. Prócz tego mogą być liczebniki rzeczowne i przysłówkowe. Przykłady: kvin/cent tri/dek tri = 533; kvar/a czwarty; unu/o jednostka; du/e powtóre; tri/obl/a potrójny, trojaki; kvar/on/o czwarta część; du/op/e we dwoje; po kvin po pięć.
  • 5. Zaimki osobiste: mi (ja), vi (wy, ty) li (on), ŝi (ona), ĝi (ono; o rzeczy lub zwierzęciu), si (siebie) ni (my), ili (oni, one), oni (zaimek nieosobisty liczby mnogiéj); dzierżawcze tworzą się przez dodanie końcówki przymiotnika. Zaimki odmieniają się jak rzeczowniki. Przykłady: mi/n mnie (przyp. czwarty); mi/a mój.
  • 6. Słowo nie odmienia się przez osoby i liczby. Np. mi far/as ja czynię, la patr/o far/as ojciec czyni, ili far/as oni czynią.

    Formy słowa:

    • a) Czas teraźniejszy ma zakończenie as. (Przykład: mi far/as ja czynię).
    • b) Czas przeszły ― is (li far/is on czynił).
    • c) Czas przyszły ― os (ili far/os oni będą czynili).
    • ĉ) Tryb warunkowy ― us (ŝi far/us ona by czynila).
    • d) Tryb rozliazujący ― u (far/u czyń, czyńcie).
    • e) Tryb bezokoliczny ― i (far/i czynić).

    Imiesłowy (odmienne i nieodmienne):

    • f) Imiesłów czynny czasu teraźniejszego ― ant (far/ant/a czyniący, far/ant/e czyniąc).
    • g) Imiesłów czynny czasu przeszłego ― int (far/int/a który uczynił).
    • ĝ) Imiesłów czynny czasu przyszłego ― ont (far/ont/a który uczyni).
    • h) Imiesłów bierny czasu teraźn. ― at (far/at/a czyniony).
    • ĥ) Imiesłów bierny czasu przeszłego ― it (far/it/a uczyniony).
    • i) Imiesłów bierny czasu przyszłego ― ot (far/ot/a mający być uczynionym).

    Wszystkie formy strony biernéj tworzą się zapomocą odpowiedniéj formy słowa est być i imiesłow biernego danego słowa; używa się przytem przyimka de (np. ŝi est/as am/at/a de ĉiu/j ― ona kochana jest przez wszystkich).

  • 7. Przysłówki mają zakończenie e. Stopniowanie podobnem jest do stopniowania przymiotników (np. mi/a frat/o pli bon/e kant/as ol mi ― brat mój lepiej śpiewa odemnie).
  • 8. Przyimki rządzą wszystkie przypadkiem pierwszym

C) PRAWIDŁA OGOLNE

  • 9. Każdy wyraz tak się czyta, jak się pisze.
  • 10. Akcent pada zawsze na przedostatnią zgłoskę.
  • 11. Wyrazy złożone tworzą się przez proste połączenie wyrazów (główny na końcu). Przykład: vapor/ŝip/o, parostatek ― z vapor para, ŝip okręt, o ― końcówka rzeczownika.
  • 12. Przy innym przeczącym wyrazie opuszcza się przysłówek przeczący ne (np. mi neniam vid/is nigdy nie widziałem).
  • 13. Na pytanie „dokąd” wyrazy przybierają końcówkę przypadku czwartego (np. tie tam (w tamtem miejscu) ― tie/n tam (do tamtego miejsca); Varsovi/o/n (do Warszawy).
  • 14. Każdy przyimek ma określone, stałe znaczenie; jeżeli należy użyć przyimka w wypadkach, gdzie wybór jego nie wypływa z natury rzeczy, używany bywa przyimek je, który nie ma samoistnego znaczenia (np. ĝoj/i je tio cieszyć się z tego; mal/san/a je la okul/o/j chory na oczy; enu/o je la patr/uj/o tęsknota za ojczyzną i t. p. Jasność języka wcale wskutek tego nie szwankuje, albowiem w tym razie wszystkie języki używaja jakiegokolwiek przyimka, byle go tylko zwyczaj uświęcił; w języku zaś międzynarodowym sankcja we wszystkich podobnych wypadkach nadaną została jednemu tylko przyimkowi je). Zamiast przmyika je używać też można, przypadku czwartego bez przyimka tam, gdzie nie zachodzi obawa dwuznaczności.
  • 15. Tak zwane wyrazy „cudzoziemskie” t. j. takie, które większość języków przyjęła z jednego obcego źródła, nie ulegają w języku międzynarodowym żadnéj zmianie, lecz otrzymują tylko pisownię międzynarodową; przy rozmaitych wszakże wyrazach jednego źródłosłowu, lepiéj używać bez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne tworzyć według prawideł języka międzynarodowego (np. teatr/o ― teatr, lecz teatralny ― teatr/a).
  • 16. Końcówkę rzeczownika i przedimka można opuścić i zastąpić apostrofem (np. Ŝiller’ zam. Ŝiller/o; de l’ mond/o zamiast de la mond/o).